Магчыма пафасна, але, мне здаецца, цалкам прыдатна, каб растлумачыць грамадзянскі ўчынак урача Мар'інагорскай цэнтральнай раённай бальніцы Андрэя Крэтава. Для экспазіцыі, прысвечанай генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны, арганізаванай у раённым краязнаўчым музеі, ён стварыў дыяраму, якая расказвае пра трагедыю, што здарылася з вёскай Беразянка ў гады акупацыі (6 верасня 1943 года карнікі спалілі яе разам з жыхарамі, адрадзілася).
Экспазіцыя, прысвечаная генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Пухавіцкага раёна, — сумесны праект раённай пракуратуры і краязнаўчага музея. Я назіраю за працэсам яе стварэння літаральна ад самага пачатку. І разумею, наколькі складанай была гэтая праца. Можна размясціць на стэнды дакументы, якіх, дарэчы, нямала: і тых, што захоўваліся ў фондах музея, і тых, што перадалі работнікі пракуратуры. Гэта інфарматыўна, але амаль не эмацыйна. А мэта любой музейнай экспазіцыі — прымусіць трапятаць душу. А на гэта «працуюць» рэальныя рэчы, запамінальныя выявы. Вось менавіта такі, які выклікае моцныя эмоцыі, экспанат і стварыў Андрэй Станіслававіч Крэтаў.
Дыарама невялікая па памеры. І яе сюжэт — не дакладная рэканструкцыя падзей. Гэта хутчэй эмацыйны злепак, які дазваляе адчуць жах, які перажывалі прысуджаныя да страшнай смерці людзі, і поўная абыякавасць карнікаў, якія адбіраюць чужыя жыцці. У абмежаванай празрыстай вітрынай прасторы ўжо згарэўшы дом і яшчэ цэлы хлеў, у які карнікі заганяюць людзей, якія разумеюць, што з імі адбудзецца. Хтосці з асуджаных упіраецца, не жадаючы змірыцца з прыгатаваным лёсам, хтосці выглядае ў маленькае акенца, каб бачыць, што адбываецца звонку, і, напэўна, зразумець, ці ёсць шлях да выратавання. Прастора перад будынкамі запоўнена фігуркамі нямецкіх салдат, тэхнікай. Усё настолькі эмацыйна, што пачынаеш чуць крыкі людзей, брэх сабак, вуркатанне матораў, пах бензіну і гары.
Андрэй Станіслававіч працаваў над стварэннем дыярамы амаль пяць месяцаў. Ён падрабязна расказаў мне, як і з чаго ствараў сваю работу: запалкі, палачкі для сушы, пакулле, фігуркі салдат і людзей, якія, як аказалася, можна набыць. Тлумачыў, дзе ўдалося выканаць дакладнасць, а дзе не вельмі. Напрыклад, сярод фігурак карнікаў ёсць салдацікі ў форме вайсковых разведчыкаў. Я іх, вядома, не ўбачыла. Гэта трэба ну вельмі разбірацца ў знаках адрознення і варыянтах форменнай вопраткі розных прадстаўнікоў ваеннай супольнасці фашысцкай Германіі, каб зважаць на такія рэчы. А Андрэй Станіслававіч перажываў, ці маюць права прысутнічаць разведчыкі ў такім сюжэце.
Мы размаўлялі пра дэталі, а мяне цікавіла, як узнікла цікавасць да такой няпростай тэмы. І адкуль тыя веды і ўменні, якія дазволілі яе ўвасобіць.
Аказалася, Андрэй Станіслававіч — чалавек з вельмі шырокімі інтарэсамі. І аб кожным яго захапленні можна казаць асобна. Ён вырас у сям'і ваеннага лётчыка і сам хацеў лятаць. Не атрымалася. Але своеасаблівым следствам цікавасці да войска стала захапленне ваеннай гісторыяй. І не толькі перыядам Вялікай Айчыннай вайны, а яшчэ і Старажытнага Рыма, напрыклад. Не атрымалася стаць лётчыкам — стаў медыкам, таму што гэтай прафесіі прысвяцілі сябе родныя яму людзі. У яго выпадку можна казаць аб дынастыі. І аб справе свайго жыцця — медыцыне — Андрэй Станіслававіч расказваў як пра цікавае захапленне. Падабаецца, хаця і забірае шмат часу. Але яго хапае яшчэ на музыку, футбол, матацыклы.
Да ведама, было пытанне і аб мастацкай адукацыі. Лагічна, бо стварэнне дыярам — гэта не толькі веданне гісторыі, гэта яшчэ і майстэрства мастака. Аказалася, што ўсё грунтуецца на прыродным дары. Нідзе спецыяльна не вучыўся, але быў у жыцці маленькі эпізод, калі працаваў мастаком-афарміцелем.
І прафесія, і многія захапленні Андрэя Станіслававіча патрабуюць удумлівасці, скрупулёзнасці, уседлівасці, развітой фантазіі… Без гэтага ніяк не зробіш дыяраму, дзе трэба ўбачыць карціну ў цэлым, а потым доўга ўвасабляць яе ў жыццё, склейваючы паміж сабой тонкія запалкі, палачкі, падбіраючы патрэбныя фігуркі і размяшчаючы іх у прасторы.
Андрэй Станіслававіч распавёў, што адразу ж загарэўся ідэяй, як толькі яе агучыў сын Ягор. Дарэчы, вядомы блогер, які з'яўляецца добрым сябрам раённага краязнаўчага музея. І прызнаўся, што ў гэтай працы ёсць і момант павагі да гісторыі, і кавалачак ганарыстасці: сапраўды хацелася зрабіць працу не проста для сябе і для сяброў, а такую, каб яе ўбачылі і ацанілі людзі, каб яна сапраўды стала годным элементам суцэльнай кампазіцыі.
Я як глядач магу сказаць — атрымалася. Дыярама дастойна дапоўніла экспазіцыю, прысвечаную генацыду беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Яна будзе кропкай прыцягнення для наведвальнікаў.
Не выдам таямніцу, калі скажу, што нашы музейшчыкі засталіся ў захапленні. Дырэктар раённага краязнаўчага музея Таццяна Прысяжнюк уручыла Андрэю Станіслававічу падзяку і паабяцала спецыяльна для сям'і Крэтавых арганізаваць асобную экскурсію. У ходзе размовы былі сказаны словы, якія дазваляюць думаць, што створаная Андрэем Крэтавым дыярама, прысвечаная Беразянцы, першая ў нашым музеі, але дакладна не апошняя.
Наталля ПАРХОМЧЫК.
