Важна слухаць і чуць…
У тым, што чалавечае жыццё — найвышэйшая каштоўнасць, Аляксандр Шаламіцкі, урач-псіхіятр Мар'інагорскай ЦРБ, быў перакананы задоўга да таго, як абраў для сябе прафесію, звязаную з тым, каб дапамагаць людзям змагацца з хваробамі. І перакананне гэта родам з дзяцінства…
— Мая мама — педагог-дэфектолаг, — кажа Аляксандр Алегавіч. — Больш за тое, яна стваральнік асаблівага інклюзіўнага тэатра «Свежы вецер» для асаблівых дзяцей, якія наведваюць Столінскі цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання. Я з самага дзяцінства быў удзельнікам гэтага тэатра, як і іншыя валанцёры. Разам з акцёрамі ездзіў на гастролі. Так, на самыя сапраўдныя гастролі: наш тэатр добра ведалі як у рэспубліцы, так і за яе межамі. І ўвесь гэты час я быў сведкам таго, як правільная праца спецыялістаў дапамагае асаблівым дзецям, якія маюць сур'ёзныя праблемы са здароўем, атрымліваць новыя веды, навыкі, сацыялізавацца ў грамадстве і проста адчуваць сябе патрэбнымі, не самотнымі.
Напэўна, менавіта таму я і абраў для сябе медыцыну ў якасці прафесіі. І адразу вырашыў паступаць на медыка-псіхалагічны факультэт Гродзенскага медуніверсітэта. Па размеркаванні патрапіў у Мар'інагорскую ЦРБ, дзе і атрымліваю свой першы прафесійны досвед працы, імкнучыся змяняць жыццё сваіх пацыентаў у лепшы бок, не дапушчаючы пагаршэння іх псіхічнага здароўя.
Урач-псіхіятр па родзе сваёй дзейнасці практыкуе дыягностыку захворванняў псіхічнага характару ў пацыентаў, выяўляе прычыну іх узнікнення, ступень пашкоджання нервовай сістэмы. Пералік гэтых захворванняў — дастаткова вялікі. Але тэмай сённяшняй нашай размовы з доктарам стала праблема суіцыдаў. Ёй у апошні час надаюць пільную ўвагу, не замоўчваюць, не хаваюць, таму што статыстыка кажа нам аб тым, што праблема сапраўды ёсць. Толькі ў адным нашым раёне за два гады добраахвотна пайшлі з жыцця 19 чалавек.
— Зараз у СМІ можна знайсці нямала інфармацыі пра суіцыдальныя паводзіны людзей, пра самагубствы. Некаторыя трагічныя сюжэты нават становяцца прадметам тэлешоў, дзе, мне здаецца, далёка не заўсёды кампетэнтна падаюць як перадумовы, так і наступствы прыняцця чалавекам рашэння аб сыходзе з жыцця, гавораць аб суіцыдзе як аб праблеме канкрэтнага чалавека…
— Суіцыд, насамрэч, з'ява сацыяльная: яна з'яўляецца своеасаблівым індыкатарам грамадскага здароўя, сацыяльнага дабрабыту і ўзроўню адукаванасці насельніцтва. Гэта далёка не праблема аднаго чалавека. І ставіцца да яе трэба сур'ёзна.
Жыццё наша змяняецца сёння вельмі хутка: становіцца больш разнастайным, высокатэхналагічным. Пастаянна расце патрабавальнасць людзей да годнага існавання, а параўнальны аналіз часам прыводзіць да нездаволенасці, дэпрэсіўным станам. Гэтыя фактары часта становяцца прычынай неадэкватных рэакцый і рашэнняў.
— Прынята лічыць, што ўсе мы час ад часу перажываем цяжкія хвіліны, хвіліны роспачы, стомленасці, нежаданні жыць. Але ж далёка не ўсе культывуюць у сваёй свядомасці думкі аб суіцыдзе. І, на шчасце, толькі адзінкі прымаюць рашэнне сысці з жыцця. Якія могуць быць прычыны для таго, каб зрабіць гэта?
— Большасць людзей нават з цяжкімі псіхічнымі расстройствамі сапраўды ніколі не зробіць суіцыдальныя дзеянні. І, наадварот, некаторыя абсалютна нармальныя з пункту гледжання грамадства людзі, трапіўшы ў цяжкую сацыяльна-псіхалагічную сітуацыю, могуць здзяйсняць суіцыдальныя спробы і суіцыды. Прычыны, як правіла, звязаны з пэўным крызісам у жыцці чалавека. Правакацыйнымі фактарамі могуць быць сямейныя канфлікты, цяжкія хранічныя захворванні, смерць блізкіх, адзінота, крытычная змена звыклага стэрэатыпу жыцця, сацыяльная ізаляцыя, неўзаемныя пачуцці, недахоп увагі, стан уласнага здароўя, які значна ўплывае на якасць жыцця. Гэта могуць быць прычыны сацыяльнага характару, звязаныя з праблемамі ў вучобе, рабоце, адносінамі ў калектыве.
— Як разглядзець гэтыя перажыванні ў блізкім ці проста знаёмым чалавеку, каб своечасова дапамагчы яму, каб спыніць ад трагічнага кроку?
— Проста трэба праявіць увагу. Часта дэпрэсія суправаджаецца трывогай і засмучэннем. Людзі становяцца прыгнечанымі, сумнымі, «хандруюць». Яны скардзяцца на млявасць, недахоп жыццёвай энергіі і стомленасць. Хаця можа быць і наадварот: спакойны чалавек становіцца надзвычай ажыўленым, раздражняльным. Той, хто перажывае сур'ёзныя праблемы, часцей за ўсё імкнецца адасобіцца, апускаецца ў свае думкі, пазбягае размоў.
— А яны, між тым, яму патрэбны?
— Безумоўна. З чалавекам трэба размаўляць. Але рабіць гэта слушна. Напрыклад, нельга пагружанаму ў дэпрэсію казаць аб тым, што ўсё ў яго будзе добра, тым самым даючы ілжывую надзею на вырашэнне праблемы. Нельга яго прыводзіць у прытомнасць словамі «збярыся, не будзь размазней», нельга казаць аб тым, што камусці яшчэ цяжэй і яго пакуты не каштуюць і шэлега. А людзі часцей за ўсё менавіта так і паступаюць, думаючы, што гэта правільна. На самой справе, калі вы хочаце дапамагчы, перш за ўсё, прыміце як факт, што чалавеку можа быць сапраўды вельмі дрэнна. Настолькі, што не жадаецца жыць. Лепш перабольшце магчымасць самагубства, чым пераменшыце яе. І выявіце шчырую ўвагу і клопат. Проста скажыце, што вы побач і гатовы слухаць. У гэтых абставінах слушней не маралізаванне, а менавіта падтрымка. Для чалавека, які адчувае, што ён бескарысны, нялюбы ці хворы, клопат і ўдзел спагадлівага чалавека з'яўляюцца выратаваннем.
Цярпліва слухайце. Не спяшайцеся з парадамі. Не асуджайце за выказванні пра самагубства. Пастарайцеся па магчымасці заставацца спакойным і разумеючым. Вы акажаце неацэнную дапамогу, проста слухаючы.
І яшчэ раз паўтару: не спрачайцеся, не саромеецеся, не кажыце, што камусці горш, а яму трэба дзякаваць лёсу. Такія заўвагі выклікаюць у няшчаснага і без таго чалавека яшчэ большую прыгнечанасць. Жадаючы дапамагчы такім чынам, блізкія спрыяюць адваротнаму эфекту.
Калі чалавек выгаварыцца, беды здадуцца яму менш фатальнымі і больш адрознымі. Тады недалёка да думкі, што ёсць надзея ўсё змяніць. А надзея дапамагае чалавеку выйсці з паглынання думкамі аб самагубстве.
Не пакідайце ніколі чалавека аднаго ў сітуацыі высокай суіцыдальнай рызыкі. Заставайцеся з ім як мага даўжэй або папытаеце каго-небудзь пабыць з ім, пакуль не вырашыцца крызіс або не прыбудзе дапамога.
— Але навакольныя не заўсёды могуць аказаць дапамогу кваліфікавана. Дзе яе яшчэ можна шукаць, калі вы бачыце, што нехта мае патрэбу ў падтрымцы ці нават лячэнні?
— Звернецеся за дапамогай да спецыялістаў. Або дайце такую параду. Сёння працуюць ананімныя службы падтрымкі. Можна патэлефанаваць і паразмаўляць з тымі, хто гатовы выслухаць і дапамагчы. Жыхары раёна могуць звярнуцца па дапамогу па тэлефоне6-05-56 у працоўны час.
Таксама існуе «тэлефон даверу» службы экстранай псіхалагічнай дапамогі: (8-017) 270-24-01 (гарадскі), (8-029) 899-04-01 (МТС) з магчымасцю звароту праз месэнджэры (WhatsApp, Telegram, Viber). Дапамога аказваецца ананімна, бясплатна, без абмежаванняў па ўзросце, полу, нацыянальнасці, месцы жыхарства.
У працы псіхалагічных служб, дарэчы, надаецца асаблівае значэнне прафілактыцы суіцыдальных паводзін у практычна здаровых людзей з памежнымі засмучэннямі, паколькі гэтая група, па-першае, найбольш шматлікая, а, па-другое, складаецца пераважна з асоб маладога ўзросту. І яны, на шчасце, больш разумна ставяцца да таго, каб звяртацца па дапамогу да спецыялістаў. У тым ліку, і да ўрачоў-псіхіятраў. Стэрэатып аб «карацельнай савецкай псіхіятрыі» моладзі ўжо не ўласцівы. Спецыялісты заўсёды акажуць кваліфікаваную псіхалагічную дапамогу, працягнуць руку дапамогі і ўтрымаюць кагосці на краі, даўшы зразумець, што жыццё неацэннае.
Алена ШАНТЫКА.
